abd ve almanya, 2013 şubatı’nda suriye’den gelebilecek tehditlere karşı türkiye’nin güneyine konuşlandırdığı patriot bataryalarının süresini uzatmama kararı aldı.

türkiye’de malatya’da konuşlu nato’ya ait füze kalkanı bünyesindeki radar sistemi ancak tespit ve tehdit belirlemesi yapabiliyor. daha sonra, hava savunma füze sisteminin merkezi olan almanya’dan komut gitmesi ve tehdit oluşturan füzelerin bu patriot bataryaları tarafından vurulması üzerine kurulu sistemde ekim ayından itibaren gaziantep’teki iki abd bataryası, ocak ayından itibaren de kahramanmaraş’taki iki alman bataryası yer almayacak. patriotlar gelmeden önce almanya’dan komut verilmesi halinde romanya’dan kalkan füzelerin hedefi vurması öngörülüyordu.

incirlik açıldı, patriotlar çekiliyor

bakanlar kurulu kararıyla abd’nin kullanımına açılan incirlik üssü için bir mutabakat imzalanmadı. ancak türkiye ve abd, incirlik’ten kalkacak uçaklarla işid’e karşı ortak mücadele etme ve azez-mare-cerablus hattında işid’den arındırılmış bir alan oluşturma konusunda uzlaştı.

dışişleri bakanlık müsteşarı feridun sinirlioğlu, ‘güvenlikli bölgeye rejim, pyd veya işid’in saldırması halinde hedeflerin vurulacağını’ söylese de, abd tarafından daha temkinli açıklamalar geliyor. abd dışişleri bakanlığı sözcüsü john kirby ve yardımcısı mark toner bölgeyi isimlendirmekten kaçınırken, anlaşmanın sadece ‘işid’le mücadeleyi kapsadığını’ söylüyor. basın toplantılarında sorulan sorular karşısında iki sözcü de işid’le mücadele edilecek alanda rejimin bir tehdit olmadığını, olması halinde ayrı bir değerlendirme yapılacağını dile getiriyor.

incirlik üssü’nün açılması için mutabakata varılırken kapsam işid’le mücadele olarak belirleniyor. suriye rejiminin olası tehditlerine karşı konuşlandırılan patriot füzeleri ise geri çekiliyor.

almanya’dan ‘tehdit odağı kaydı’ açıklaması

nato ve güvenlik politikaları üzerine çalışmaları olan uluslararası antalya üniversitesi’nde görevli prof. dr. tarık oğuzlu, incirlik’in açılmasının üzerinden çok zaman geçmeden patriotların çekilmesi kararı alınmasının, abd’nin hoşnutsuzluğundan kaynaklandığı görüşünde. al jazeera’ye konuşan oğuzlu, abd’nin sahada işbirliği yaptığı pyd ve pkk unsurlarına türkiye’nin düzenlediği operasyonlarla ilgili abd’nin bir iması olabileceğini söylüyor:

“şunu unutmamak lazım, sadece amerikalılar patriotlarını çekmiyor, almanya da çekiyor. hem işid’le mücadele anlamında yakınlaşıyoruz, diğer taraftan da tam tersi yorumlanabilecek bir gelişme yaşıyoruz.”

almanya da ocak 2016’da dolacak olan patriot görevinin uzatılmayacağını açıklamıştı. almanya’da yaklaşık bir yıldır muhalefet partileri patriotların sürelerinin uzatılmasına karşı çıkıyor. yeşiller partisi’nden jürgen trittin ve sosyal demokrat parti’den rainer arnold bunun sebebi olarak, türkiye’nin pkk’ya yönelik operasyonlarının etkili olduğunu söyledi. almanya savunma bakanı ursula von der leyen, patriot birliğinin çekileceğini açıklarken tehdit durumunun işid’e kaydığını söyledi. “ancak bölgenin istikrarı için kürt ve irak güvenlik güçlerini eğitmeye devam ederek bölgede kalacağız” dedi.

‘abd türkiye’deki gelişmelerden rahatsız’

oğuzlu, abd’nin de almanya gibi odağın esed rejiminden işid’e kaydığını, işid’in de füze saldırısı yapacak teknolojisi olmadığını söylüyor. işid’le mücadelede ortaklaşıldığı dönemde türkiye’nin pkk’ya yönelik saldırılarının ise abd’yi rahatsız ettiği görüşünde:

“amerikalılar esed’i gözden çıkarmamaya çok öncesinden başladılar. dikkat ederseniz diplomatik çözüm yollarıyla esed’den kurtulma çalışmaları hızlandı. rusya, suudi arabistan, körfez ülkeleri yetkilileri ile iran anlaşması sonrası birçok yerde bir araya geliyorlar. askeri anlamda böyle bir hedef söz konusu değil abd’nin gözünde.

“ortadoğu’da istikrar mı demokrasi mi dediğinizde abd hep istikrar demiştir. obama’nın yaptığı da bu aslında. böyle bir konjonktürde türkiye’deki iç siyasi gelişmelerden yana biraz mutsuzlar. türkiye’nin amerika’yı kandırdığını düşünüyor belki, ‘incirlik’i verdik, istediğimizi yaparız, göz yumsun diyor türkiye’ diye düşünüyor olabilirler. abd bundan memnun değil. türkiye işid’i öne sürdü ama asıl tehdit olarak pyd’yi, pkk’yı görüyorsa abd bunu istemiyor. çünkü abd’nin en çok onlara ihtiyacı var sahada.”

esed’den gelecek tehditlerin ise arttığını söylüyor oğuzlu:

“güvenlikli bölge olması söz konusu olursa, rejimden kaynaklanabilecek risk artmış durumda. türkiye savaşa daha fazla müdahil olmuşken, 2012’ye göre risk daha fazla. daha da fazla ihtiyaç var aslında savunma desteğine.”

yeniden konuşlanma süresi bir hafta

abd dışişleri bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, görev süresi ekim ayında dolacak olan patriot bataryalarını geri çekeceği ancak altyapının yerinde bırakılacağı, böylece ihtiyaç halinde bir hafta içerisinde yeniden türkiye’ye savunma sisteminin konuşlandırılabileceği belirtildi. suriye’den gelebilecek tehditlere 2013 yılından itibaren anında yanıt imkânı varken, şimdi nato’nun bu yanıtı verme süresi en az bir hafta olacak. bir hafta içerisinde türkiye kendi imkânlarıyla tehditlere yanıt verebilir.

‘aegis gemileri ikame edecek’

türk ve abd dışişleri’nin yaptığı ortak açıklamada, aynı zamanda doğu akdeniz’de konuşlu abd donanmasına ait aegis gemilerinin patriotları ikame edeceği ifade edildi. türk dışişleri kaynakları, bu gemiler görevlerine devam ettiği için ittifak dayanışmasının da sürdüğünü, patriot’ların çekilmesinin herhangi bir güvenlik zafiyeti oluşturmayacağını söylüyor.

dört aegis gemisinin ilki 2014 şubatı’nda, nato’nun avrupa’daki yeni balistik füze savunma kalkanının merkezi olarak belirlenen ispanya’nın rota kasabası açıklarına demirledi. ardından aralıklarla diğer üç gemi de geldi. gemilerin balistik füzeleri vurma kapasitesi var. dört gemi dört aylık sürelerle dönüşümlü olarak doğu akdeniz’de olası tehditlere karşı devriye geziyor. uyum yaklaşımı avrupa evresi olarak bilinen bu nato programı kapsamında abd gemileri yola çıkarken, yine pentagon yetkilileri gemilerin iran’dan avrupa’ya yönelik olası tehditlere karşı gönderildiği bilgisini vermişti. gemiler türkiye’de bulunan kürecik radar sistemiyle entegre. ancak yine füzelerin bu gemilerden vurulması için komutun geleceği merkez almanya’da bulunuyor. gemiler romanya ve polonya’daki fırlatma mevzileriyle de entegre.     

‘nato’da yeni plan için son tarih yok’

türk dışişleri kaynaklarına göre, abd bu ihtimali bir süredir değerlendiriyordu ve kararın alınmasının ardından türkiye’ye bildirdi. bu sebeple türkiye için karar sürpriz olmadı.

nato içinde ittifakın güneydoğu sınırının nasıl korunacağına dair tartışmalar ise sürüyor. 

her iki ülke de nato’nun güneydoğu sınırlarını korumak ve türkiye’yi olası tehditlerden korumak için nato içerisinde görüşmelerin devam ettiğini belirtiyor. ancak patriotların çekileceği ekim ayı sonuna kadar belirlenecek yeni bir plan şimdilik öngörülmüyor. al jazeera’ye konuşan nato kaynakları, görüşmelerin patriotların ikame edileceği şekilde yeni bir plan oluşturmak üzere yapılmadığını, yeni bir savunma planı için son tarihin belirlenmediğini söyledi. farklı bir plan belirlenene kadar türkiye’nin nato kapsamındaki savunma araçları, bir adet aegis gemisi ve ispanya’nın adana’da konuşlandırdığı iki adet patriot füzesi olacak.

türkiye nato’dan talep etmişti

ekim 2012’de suriye rejiminin saldırısı sonucu türk vatandaşları hayatını kaybetmiş, türkiye nato’dan füze savunma sistemi talep etmişti. abd iki adet bataryayı gaziantep’e bu talebin ardından konuşlandırmıştı. aynı talep doğrultusunda yine şubat 2013’te almanya iki adet patriotu kahramanmaraş’a, hollanda da yine iki adet patriot bataryasını adana’ya göndermişti. hollanda, 2015 ocak ayında patriot bataryalarını geri çekerek görevi ispanya’ya devretti.

aralık 2012’de bataryaların yerleştirilme kararı alınırken pentagon yetkilileri, türkiye’nin esed rejiminden gelebilecek kimyasal saldırılara karşı da korunması gerektiğinin altını çizmişti. gönderilen bataryaların süresi kasım 2013’te dolmak üzereyken türkiye süre uzatma talebinde bulunmuş, altı bataryanın da süresi bir yıllık süre için yeniden uzatılmıştı. bu süreçte beşşar esed rejimi, bmgk kontrolünde ülkeden kimyasal silahların çıkarılması konusunda uzlaştı. abd füze savunma komutanı gregory brady, kimyasal tehdidi olmadığı halde patriot bataryalarının görev süresinin uzatılmasıyla ilgili “şunu hep hatırlayın, günün sonunda gaziantep’te bir milyondan fazla insan var, sınırdaki füzelere karşı korunmak için size bağlılar” açıklaması yaptı.

‘milli savunma sistemi’ tartışması

eylül 2013’te türkiye’nin füze savunma sistemi ihalesini çinli cmpiec firması kazanmıştı. en önemli sebebi, sadece cpmiec’in ortak üretim ve teknoloji paylaşımı taahhüt etmesi.

ancak cpmiec firmasıyla anlaşma yapılması ihtimali, hem çin’in nato üyesi olmaması, hem de firmanın abd’nin yaptırım uyguladığı firmalar listesinde olması sebebiyle abd ve nato’dan tepki gördü. abd ve nato ülkeleri, çin’den alınacak sistemin türkiye’de konuşlanmış nato sistemine entegre edilemeyeceğini belirtti. entegre edilmesi halinde nato sistemlerinin kodlarının çin’in eline geçmesi ihtimalinin kaygı yarattığı dile getirildi.

dönemin milli savunma bakanı ismet yılmaz, çinli cpmiec firmasından alınması için iki yıla yakın süredir görüşmelerin sürdüğü hava savunma füze sisteminin ‘nato’ya entegre edilmeyeceğini’ söylemişti. yılmaz, türkiye’nin patriotları ikame edebilecek bir milli savunma sistemine ihtiyaç duyduğunu dile getirmişti.

kaynak: al jazeera